Το Τετράφυλλο του ΠΑΟΚ, της Ορθοδοξίας και του Μέγα Κωνσταντίνου

Ο Μέγας Κωνσταντίνος (λατινικά: Flavius Valerius Constantinus, 272 – 337 μ.Χ.) ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας και θεωρείται ιδρυτής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και θεμελιωτής της χριστιανικής  Ρώμης.

Γέννηση: 27 Φεβρουαρίου 272 μ.Χ., στη Ναϊσσό (σημερινή Νις, Σερβία)
Θάνατος: 22 Μαΐου 337 μ.Χ., κοντά στη Νικομήδεια
Πατέρας: Κωνστάντιος Χλωρός
Μητέρα: Αγία Ελένη

Κύρια Σημεία της Ζωής και Καριέρας

306 μ.Χ.: Ανακηρύσσεται αυτοκράτορας στη Βρετανία, μετά τον θάνατο του πατέρα του.
312 μ.Χ.: Νικά τον Μαξέντιο στη Μάχη της Μιλβίας Γέφυρας, και υιοθετεί το χριστιανικό σύμβολο (Χριστόγραμμα – "Εν Τούτω Νίκα").
313 μ.Χ.: Εκδίδει το Διάταγμα των Μεδιολάνων μαζί με τον Λικίνιο, που κατοχυρώνει την ανεκτικότητα προς τον Χριστιανισμό.
324 μ.Χ.: Γίνεται μονοκράτορας μετά την ήττα του Λικινίου.
330 μ.Χ.: Ιδρύει τη Νέα Ρώμη στη θέση του Βυζαντίου, μετέπειτα Κωνσταντινούπολη.
337 μ.Χ.: Βαπτίζεται Χριστιανός λίγο πριν πεθάνει.

Κληρονομιά

• Πρώτος αυτοκράτορας που αγκάλιασε επίσημα τον Χριστιανισμό.
• Θεμελίωσε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
• Αγιοποιήθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως Άγιος Κωνσταντίνος ο Μέγας, με εορτή στις 21 Μαΐου, μαζί με τη μητέρα του Ελένη.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε σημαντική σχέση με τη Θεσσαλονίκη, τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατηγικό και θρησκευτικό επίπεδο.

Παρακάτω συνοψίζονται τα βασικά σημεία:

1. Θεσσαλονίκη ως στρατηγική πόλη

Ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις του ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο. Ο Κωνσταντίνος την αξιοποίησε στον αγώνα του κατά του συναυτοκράτορα Λικινίου, καθώς βρισκόταν κοντά στα σύνορα Δύσης και Ανατολής.

2. Μάχη με Λικίνιο και σημασία της Θεσσαλονίκης

Το 324 μ.Χ. μετά τη Μάχη της Χρυσούπολης, ο Λικίνιος κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη, αλλά εκεί συνελήφθη και εκτελέστηκε με διαταγή του Κωνσταντίνου. Έτσι, η Θεσσαλονίκη σηματοδότησε το τέλος του εμφυλίου και την ένωση της αυτοκρατορίας κάτω από τον Κωνσταντίνο.

3. Οικοδομική δραστηριότητα

Κατά τη βασιλεία του ή αμέσως μετά, άρχισαν σημαντικά οικοδομικά έργα στη Θεσσαλονίκη:

• Ο θριαμβευτικός Αψιδωτός Ναός (πιθανόν η Αψίδα του Γαλερίου) απέκτησε νέα σημασία.
• Πιθανή ανακαίνιση ή ενίσχυση των τειχών.
• Ίσως και χριστιανικοί ναοί, αν και η συστηματική χριστιανική δόμηση εντάθηκε επί των διαδόχων του.

4. Θρησκευτική σημασία

Η Θεσσαλονίκη έγινε ισχυρό κέντρο χριστιανισμού από τον 4ο αιώνα, και η σύνδεσή της με τον Κωνσταντίνο βοήθησε:

• Στη διάδοση της νέας πίστης.
• Στην ανάδειξη του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης σε σημαντική εκκλησιαστική μορφή.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε σημαντική παρουσία στη Θεσσαλονίκη κατά τα έτη 322–324 μ.Χ., όταν εγκαταστάθηκε εκεί για στρατηγικούς και πολιτικούς λόγους. Η παραμονή του διήρκεσε περίπου δύο χρόνια και συνδέεται με σημαντικά γεγονότα και έργα στην πόλη.

Οικοδομικά Έργα και Ενίσχυση της Πόλης

Κατά τη διάρκεια της διαμονής του, ο Κωνσταντίνος προχώρησε σε σημαντικά έργα:

• Κατασκευή νέου τεχνητού λιμανιού, ενισχύοντας τη ναυτική υποδομή της Θεσσαλονίκης.
• Δημιουργία στόλου, προετοιμάζοντας τη ναυτική δύναμη για τις επερχόμενες συγκρούσεις.

Οι πολιτικές αποφάσεις όπως το Διάταγμα της Θεσσαλονίκης, συνήθως έχουν πολλαπλά επίπεδα: πρακτικά, πολιτικά, αλλά και —πιθανόν— συμβολικά. Οι αρχαίες πηγές λένε ρητά ότι ο Θεοδόσιος εκανε επίσημη θρησκεία τον Χριστιανισμό στη Θεσσαλονίκη ίσως για πνευματικούς ή αποστολικούς λόγους,  ο ίδιος και το περιβάλλον του να αντιλαμβανόταν τον τόπο με σεβασμό και βαρύτητα.

Η Θεσσαλονίκη άξια θεωρείται κοιτίδα της πρώτης Ευρωπαϊκής Εκκλησίας, του πρώτου Βιβλίου Καινής διαθήκης (επιστολή προς Θεσσαλονικείς) και δεν είναι καθόλου τυχαίο που ο Χριστιανισμός θεμελιώθηκε ως επίσημη θρησκεία εδώ από τον Μέγα Θεοδόσιο.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος γεννήθηκε στην Ναϊσσό και η μητέρα η Αγία Ελένη ήταν από τη Βιθυνία της Μικράς Ασίας.

1. Η Ναϊσσός (σημερινή Νις της Σερβίας)

Η πόλη Ναϊσσός (λατ. Naissus) υπήρχε ήδη από την αρχαιότητα και αναφέρεται από τον Στράβωνα και άλλους συγγραφείς ως σημαντικός οικισμός των Δαρδάνων. Εξελίχθηκε σε σημαντικό ρωμαϊκό αστικό κέντρο στην επαρχία Μοισίας, και αργότερα της Δαρδανίας.

2. Οι Σκορδίσκοι ίδρυσαν την Ναισσό

Οι Σκορδίσκοι ήταν κέλτικο φύλο που εγκαταστάθηκε στην περιοχή των Βαλκανίων τον 3ο αιώνα π.Χ., μετά την κάθοδο των Κελτών το 279 π.Χ. και την περίφημη επίθεση στους Δελφούς.

Εγκαταστάθηκαν κυρίως κοντά στις εκβολές του Δούναβη και στον άνω ρου του ποταμού Σάβου και Δούναβη (σημερινή Σερβία).

Είχαν επαφές με τους Μακεδόνες (πολεμικές και εμπορικές), και πολλές φορές ενεπλάκησαν σε συγκρούσεις με το Μακεδονικό Βασίλειο (π.χ. με τον Φίλιππο Ε’ και τον Περσέα).

3. Βουνό Σκορδός / Σκάρδος και Ποταμός Αξιός

Ο Σκάρδος (Σκόρδος στον Πλίνιο) είναι η αρχαία ονομασία της ορεινής αλυσίδας Σαρά Πλάνινα / Σκάρδου, που σήμερα διατρέχει τη βόρεια Μακεδονία και το Κοσσυφοπέδιο.

Από εκεί πηγάζει και ο Αξιός ποταμός (σημερινός Vardar), που διασχίζει τη Βόρεια Μακεδονία και εκβάλλει στη Θεσσαλονίκη.

Η Ναϊσσός ιδρύθηκε σε περιοχή όπου κατοικούσαν οι Δάρδανοι, αλλά αργότερα βρέθηκε υπό την επιρροή των Σκορδίσκων, ενός κέλτικου φύλου που εγκαταστάθηκε στην ευρύτερη περιοχή. Το γειτονικό βουνό Σκάρδος-Σκόρδος που εικάζεται ότι από εκεί πήραν το όνομα τους αποτελεί σημαντική οροσειρά από όπου πηγάζει ο Αξιός ποταμός, που συνδέει γεωγραφικά τη Μακεδονία με τη Μοισία και τη Δαρδανία. Οι Σκορδίσκοι είχαν συχνή επαφή με τους Μακεδόνες, τόσο μέσω πολέμων όσο και μέσω εμπορικών σχέσεων.

Υπάρχει μυθική σχέση μεταξύ των Δαρδάνων της Ιλλυρίας (Βαλκάνια) και του Δάρδανου της Τρωάδας.

1. Ο Δάρδανος και τα Δαρδανέλια (Τρωάδα)

Ο Δάρδανος είναι μυθικός ήρωας της αρχαιότητας, γιος του Δία και της Ηλέκτρας.

Σύμφωνα με την παράδοση, ήρθε από τη Σαμοθράκη και εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Τρωάδας, όπου ίδρυσε την πόλη Δάρδανο.

Οι απόγονοί του είναι οι Δάρδανοι της Τρωάδας, πρόγονοι των Τρώων, και έτσι ο Αινείας, γιος της Αγχίσης και της Αφροδίτης, θεωρείται Δαρδανίδης.

Τα Δαρδανέλια (στενά Ελλησπόντου) πήραν το όνομά τους από αυτήν την πόλη ή τον ήρωα.

2. Οι Δάρδανοι της Ιλλυρίας / Δαρδανίας

Οι Δάρδανοι ήταν Ιλλυρικό ή Θρακοϊλλυρικό φύλο που κατοικούσε στην περιοχή της σημερινής Νότιας Σερβίας, Κοσσυφοπεδίου και Βόρειας Μακεδονίας.

3. Υπάρχει και λεκτική ομοιότητα με το Μακεδονικό φύλο των Δαρνακών των Σερρών της Μακεδονίας.

Η περιοχή τους ονομαζόταν Δαρδανία και αργότερα έγινε επαρχία του ρωμαϊκού κράτους.

Το τετράφυλλο τριφύλλι, ως σύμβολο, συνδέεται λαογραφικά με τους Κέλτες, έχει κοινά πολιτισμικά στοιχεία που μπορεί να προκαλούν συνειρμούς. Ας δούμε τις δύο πλευρές:

1. Το τετράφυλλο ως σύμβολο τύχης

Το τετράφυλλο θεωρείται σύμβολο καλής τύχης σε πολλές ευρωπαϊκές παραδόσεις.

Στην κελτική παράδοση (κυρίως στην Ιρλανδία), το τρίφυλλο (shamrock) είναι το ιερό φυτό του Δρυΐδισμού και συνδέεται με τη θεία τριάδα. Το τετράφυλλο θεωρείται σπάνιο και μαγικό.

2. Οι Σκορδίσκοι και φυτικά σύμβολα

Οι Σκορδίσκοι, ως κέλτικο φύλο των Βαλκανίων και οι πληροφορίες για τον πολιτισμό τους είναι περιορισμένες και προέρχονται κυρίως από ελληνικές και ρωμαϊκές πηγές.

Η λατρεία της φύσης στους Κέλτες γενικά υπήρχε και ίσως η σύνδεση Κελτών και Σκορδίσκων να σχετίζεται και με το Τετράφυλλο που το αγαπούσαν οι Κέλτες.

Λαϊκή παράδοση: Υπάρχει ένας μύθος που λέει πως όταν η Εύα εκδιώχθηκε από τον Παράδεισο, πήρε μαζί της ένα τετράφυλλο τριφύλλι ως ανάμνηση της Εδέμ.

Το Τετράφυλλο έχει σχέση με την Ορθοδοξία, το Βυζάντιο και την αγιογραφία κυρίως της Μακεδονικής Σχολής. η σύνδεση εξαρτάται από το πλαίσιο. Ας δούμε μερικές  σημασίες:

1. Τετράφυλλο ως διακοσμητικό μοτίβο

Στην βυζαντινή τέχνη, το τετράφυλλο εμφανίζεται συχνά ως διακοσμητικό μοτίβο — δηλαδή, ένα σχέδιο με τέσσερα συμμετρικά φύλλα ή πέταλα, που μπορεί να παραπέμπει σε σταυρό ή λουλούδι. Τέτοια μοτίβα συναντώνται:

• Σε ψηφιδωτά και τοιχογραφίες.
• Στη διακόσμηση χειρογράφων.
• Σε αρχιτεκτονικά στοιχεία (π.χ. σε τέμπλα ή κιονόκρανα) της Μακεδονικής σχολής της Αγιογραφίας που αναπτύχθηκε κυρίως στην Θεσσαλονίκη.

2. Συμβολισμός

Το τετράφυλλο, λόγω του σταυροειδούς σχήματός του, ενίοτε ερμηνεύεται συμβολικά ως έκφραση της τετραμερούς φύσης του κόσμου (τέσσερις άνεμοι, τέσσερα σημεία του ορίζοντα) ή της τετραπλής ευαγγελικής μαρτυρίας, 4 Ευαγγέλια.

Τα τετράφυλλα και τα πέταλα (π.χ. μορφών λουλουδιών ή άλλων φυσικών μοτίβων) χρησιμοποιήθηκαν μαζί με τα Κωνσταντινάτα φυλακτά σε λαϊκές και συμβολικές παραλλαγές. Ας δούμε τις διαφορές και πιθανές σχέσεις. Τα Κωνσταντινάτα φυλακτά συνήθως είναι χρυσά ή ασημένια νομίσματα ή μενταγιόν, φέρουν μορφές του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης, συχνά με τον Τίμιο Σταυρό ανάμεσά τους.

Είναι χριστιανικά φυλακτά και συνδέονται με την προστασία, ευλογία, αγάπη και πίστη.

Το «πέταλο» τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης, που είχαν ελλειψοειδές σχήμα. Στους Ιπποδρόμους υπήρχαν χώροι συγκέντρωσης φιλάθλων και φατριών (π.χ. Πράσινοι και Βένετοι), κάτι που μοιάζει με τη σημερινή οπαδική κουλτούρα στο «πέταλο» των γηπέδων.

Όλα αυτά συμβολίζει το διάσημο πακέτο τσιγάρων Λήθη του ΠΑΟΚ μας που το εμπνεύστηκε σύμφωνα με τον αστικό μύθο ένας αλλος Κωνσταντίνος του ΠΑΟΚ, ο Κοεμτζόπουλος από τα τσιγάρα που κάπνιζε γιατί εκείνη την περίοδο που έγινε ο ΠΑΟΚ 30 Μαρτίου 1926 πρωτολανσαρίστηκε η συγκεκριμένη μάρκα στην Θεσσαλονίκη στις 24 Μαρτίου 1926. Η συγκεκριμένη καπνοβιομηχανία κάηκε ολοσχερώς από ανταγωνιστές της από Νότια Ελλάδα και το Λήθη σημαίνει νοσταλγία... Μαρούλης Ιωάννης υπήρχε και στην Κωνσταντινούπολη αθλητής στο Μέγα Ρεύμα αρχές δεκαετία του 1920. Σύλλογος από  Μέγα Ρεύμα είχε σήμα Τετράφυλλο σε μεταγενέστερη ημερομηνία...